Yeni binalar neden yıkıldı?

Merkez üssü Kahramanmaraş olan 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremler, çok acı bir felaketi yaşamamıza neden oldu. Depremin vurduğu 10 kentte ciddi hasar oluşturan eski yapılar dışında yeni yapılmış binaların da yıkılması çok büyük tepki çekti.

Örneğin, Malatya'da yıkılan bir binanın ilanında henüz bir yıllık olduğu ve "Bina son deprem yönetmeliğine uygun olup tüm malzemeler birinci sınıf kalite ve işçilik ile tamamlanmıştır" ifadesi yer alıyor. Bu durum, 17 Ağustos sonrası da deprem gerçeğini görmezden gelerek hareket edenlerin varlığını gözler önüne seriyor.

Türkiye bir deprem ülkesi. Buna rağmen neden deprem gerçeğinden uzak bir şekilde hareket ediliyor? Neden bir türlü deprem kültürü oluşturamıyoruz?

'BÖYLESİ BİR HASAR OLMAMASI GEREKİRDİ'

Konuyla ilgili Hürriyet'e konuşan deprem mühendisi Prof. Dr. Mustafa Erdik, "Öncelikle şunun altını çizmek gerekir ki bu çok büyük bir deprem. Buna benzer bir depreme 1906'da yaşanan San Francisco depremini örnek verebiliriz. O depremde bölgenin yüzde 80'i yıkılmanın yanı sıra yandı. Depremlerde hasar kaçınılmaz, mutlaka hasar olacaktır ama 'ikili hasar' olmaması gerekir" dedi.

Prof. Dr. Erdik, 'ikili hasar' olarak vurguladığı durumu şu şekilde detaylandırdı:

-- İkili hasar; bütün katların üst üste gelmesi ya da yığılıp düşmesi demek. Yaşanan depremde sıklıkla bu şekilde hasar görülüyor. Bir de ayakta duruyor gibi gözüküp ağır hasar alan binalar var. Ayakta gördüğümüz binaları 'hasarsız' olarak kabul etmemeliyiz. Normal bir depremde ağır hasarlı, yıkılan, orta hasarlı, daha az hasarlı ve hasarsız binalar olur. Depremlerde hasarın belirli bir dağılımı olması lazım. Bu depremde sadece ikili hasar görüyoruz ve asla istenilen bir şey değil.

-- Bunların altında da şartnamelere uyumsuzluk yatıyor. Şartnamenin tüm detaylarına hâkim olursanız ve buna göre yapıyı hazırlarsanız sağlam bir bina inşa edebilirsiniz. Çünkü bu şartnameye uyulursa beton ve demir gibi malzemelerin iyi kalitesinin dışında; kolon ve kiriş detaylarına, nervürlü çelik kullanılmasına kadar her şey daha sağlam olur. Bunların doğru biçimde olmaması istenmeyen hasar biçimlerine yol açıyor. Şartnameye yüzde 100 uyulsaydı hasar yine görecektik ama hasar tipi bu olmayacaktı.

'BİR ŞEY OLMAZ AĞABEYCİLİK EN BÜYÜK SORUNLARDAN BİRİ'

Ayrıca Prof. Dr. Mustafa Erdik, "Küçük bir detay ama 'bir şey olmaz ağabeycilik' de sorunlardan biri. Mesela kolon yapımındaki malzeme hatalarının çoğu malzeme kaçırma isteğinden değil cehaletten kaynaklanıyor" dedi.

'KÖTÜ YAPIDA MAHALLE BASKISI YOK'

Tüm bunları gören ve bilen insanların, ses çıkarmamasının da çok büyük sorun olduğuna değinen Prof. Dr. Erdik, "Maalesef görüyoruz ki bu konuda bir mahalle baskısı da yok. Örneğin bir kişi oturduğu evin karşısında yeni yapılan binanın çok sağlam yükselmediğini görüyor. Hatta yapılan usulsüzlükleri de öğreniyor ama ses çıkarmıyor. Bu anlayışı Japonya'da yapmaya kalksanız ya da bu şekilde hareket etseniz mahalle baskısından izin verilmez. Maalesef bu durum çoğunluklu olarak bizim kültürümüze özgü bir husus" ifadelerini kullandı.

'TÜRKİYE'DEKİ İNSANLARIN EVE BAĞLILIĞI BULUNMUYOR'

Türkiye'de ev, yatırım ya da al-sat olarak görülüyor. Örneğin ABD'de olduğu gibi bir evde en az iki nesil yaşamıyor.

Prof. Dr. Mustafa Erdik'e bu bakış açısının deprem kültürümüze nasıl negatif bir etki yarattığını sorduğumuzda "Bu doğru, Türkiye'deki insanların eve bağlılığı bulunmuyor" cevabını verdi. Prof. Dr. Erdik, şu bilgilerin altını çizdi:

"ABD'de 'home' ve 'house' benzer gözükse de iki farklı şey. Home yaşanılan, house ise alım-satım yapılan evler. Türkiye'deki evlerde insanların eve bağlılığı yok ve sadece alım-satım yapılacak bir şey olarak görülüyor. Öyle olduğu için de 'ben zaten bunu satarım' düşüncesiyle güçlendirme yoluna fazla girilmiyor. Bu anlayışın değişmesi çok vakit alır. Ama ne yazık ki böyle bir vaktimiz yok."

YAPI STOĞUMUZA OLAN GÜVENİ YENİDEN NASIL İNŞA EDECEĞİZ?

Bu deprem bir kez daha gösteriyor ki yapı stoğumuza olan güven yeniden gündeme gelecek. Peki bu stoğumuza ne kadar güvenebiliriz? Nasıl bir dönüşüm başlatmamız gerekiyor?

"Bu noktada herkese sorumluluk düşüyor" diyen Prof. Dr. Mustafa Erdik, "Ülkede hesap verilebilirlik önemli bir problem. Eğer bir bina iskân ruhsatı alıp depremde yıkıldıysa, bu ruhsatı verenlerin de sorumluluk taşıması gerekir" dedi ve ekledi:

- Mahkemeye verilir ceza alır ama mutlaka mali hesap verebilirlikle de desteklenmeli. Bu demek oluyor ki; mühendis ve müteahhitlerin tıpkı tıp camiasında olduğu gibi yanlış uygulama sigortası alması lazım. Projede hata bulunduğundan idari ve hukuki sonuçların yanı sıra yanlış uygulamadan zarar görenlerin zararı da maddi olarak karşılanmalı.

- Devlet, yanlış uygulama sigortası olmayanlara izin vermemeli. Bu sigorta mühendislikte büyük işler için mutlaka istenir. Türkiye'deki önemli yapıların zarar görmemesinin altında iyi mühendisler ve yetkin firmaların projelendirip, inşa etmesi yatıyor.

İSTANBUL NASIL OLACAK?

Büyük bir deprem beklenen İstanbul'da şu an güçlendirilmesi gereken 40 bine yakın bina olduğu söyleniyor. En kötüsü ise çoğunda yaşayanlar var. Peki güçlendirme için nasıl bir yol izlemek gerekiyor?

Bu önemli konuyla ilgili Prof. Dr. Mustafa Erdik, "kentsel dönüşümü ikiye ayırmak lazım" diyerek, "Biri; şehrin uzun vadeli mimari, estetik ve kentsel planlamasının değişmesi için yapılan dönüşüm. Diğeri de Deprem odaklı kentsel dönüşüm. Bu uzun süreye yayılamaz ve mümkün olan en kısa sürede yapılmalı" ifadelerini kullandı.

Prof. Dr. Erdik, şu önemli bilgilere dikkat çekti:

- İkincisi için büyük zorluklar bulunuyor. Örneğin insanlar evlerini boşaltmak istemiyor, boşalttıktan sonra da bir iskân sorunu var. İnsanlar yeni ev isterken aynı büyüklükte evler istiyor. Bunlar tamamen psikolojik…

- Öte yandan bugün insanları evlerinden çıkarmadan yapılacak güçlendirme projeleri de var. Kiriş ve kolon güçlendirmeleri de yapılıyor. Daha hızlı olması için öncelikle güçlendirme çalışmaları sonrasında da iyi bir dönüşüm olmalı. Bu konuyu kısaca şöyle özetleyebilirim; hastaneye iki yaralı geldiğinde dikiş atarken estetik olması ön planda olabilir ama o hastaneye bin yaralı gelince ilk amaç kan kaybını durdurmak olur.